Jan van Amstel
De mijnenveger Hr.Ms. Jan van Amstel werd in 1936 in dienst gesteld en hoorde, net als de Abraham Crijnssen, tot de Jan van Amstelklasse. De schepen uit deze klasse werden vernoemd naar bekende, maar mindere zeehelden uit de 17e eeuw.
Jan van Amstel
Het schip werd vernoemd naar de marineofficier Jan van Amstel (1618-1669). Bij de zeemacht maakte Van Amstel een aantal grote tochten mee. Onder Michiel de Ruyter had hij tijdens de Noordse Oorlog (1655 – 1660) het bevel op ‘De Zeven Provinciën’ . Hiermee veroverde hij de belangrijke stad Nyborg.
Tijdens de Tweede Engelse Oorlog (1665- 1667) was Van Amstel commandant op het schip ‘Tijdverdrijf’ en nam hij deel aan de Tocht naar Chatham.
Jan van Amstel’s naam is aan twee andere marineschepen verbonden. In beide gevallen koos de marine ervoor om de voonaam van de 17e eeuwse zeeheld achterwege te laten. Zo werd in 1950 het Amerikaanse fregat USS Rinehart herdoopt in Van Amstel. Dezelfde naam viel in 1993 een multipurpose fregat ten deel. Dit schip is vandaag de dag nog altijd in de vaart.
Nederlands Indië
In 1937 vertrokken de mijnenvegers naar Nederlands-Indië, met als doel daar de Nederlandse marine te versterken. Na de aanval op Pearl Harbor verklaarde Nederland de oorlog aan Japan. De mijnenvegers van de Van Amstelklasse leggen mijnenvelden voor de belangrijke havenmonden en in vaarrroutes. Samen met de geallieerden vormt Nederland een defensief samenwerkingsverband: ABDACOM (American – British – Dutch – Australian Command. Deze strijdmacht moet voorkomen dat Japan Oost-Azië binnenvalt.
Van december 1941 tot februari 1942 verovert Japan echter Maleisië, Singapore en belangrijke delen van Nederlands-Indië. De Combined Striking Fleet onder bevel van Schout-bij-nacht Karel Doorman gaat eind februari ten onder in de Slag in de Javazee.
Hopeloze situatie
Een kleine week later lopen de mijnenvegers hun thuishaven Soerabaja binnen. De situatie is hopeloos. Japanse troepen veroveren Java en de haven wordt dagelijks vanuit de lucht gebombardeerd. De commandant van de Marine in Soerabaja (Schout-bij-nacht P. Koenraad) vordert de geheime order KPX uit. Bij het krijgen van het sein KPX moesten de schepen in veiligheid worden gebracht en uitwijken naar een veilige haven. De commandant van de Pieter de Bitter weigert. Hij vindt het onverantwoord zijn schip en bemanning in levensgevaar te brengen met de Japanse marine zo dicht in de buurt. Daarop wordt de Pieter de Bitter door de eigen bemanning tot zinken gebracht.
In de avond van 6 maart 1942, vertrekkende Jan van Amstel en de Eland Dubois onder het commando van luitenant ter zee De Greeuw uit de haven. Het plan was om van Soerabaja de oversteek te maken naar Australië.
Ontsnapping
Abraham Crijnssen
Ook de Abraham Crijnssen vertrekt op 6 maart. Commandant Van Miert besluit om dit schip te camoufleren en ’s nachts te varen. Overdag lagen zij voor anker voor de kust en werd de camouflage ververst
Lees meerOp 7 maart gaan de Jan van Amstel en de Eland Dubois voor anker bij het eiland Gili Radja. Ze zijn van plan om de voorraden aan te vullen en daarna weer door te varen. De schepen worden echter gespot door een Japans verkenningsvliegtuig.
Omdat de Eland Dubois problemen met de voortstuwing had (te weinig brandstof en lekke stoomleidingen) werd dit schip door de eigen bemanning tot zinken gebracht. De bemanning ging over op de Jan van Amstel, die vanaf dat moment ruim 80 bemanningsleden aan boord heeft. De tocht naar Australië wordt vervolgd, maar even voor middernacht op 8 maart bij het eiland Kangean wordt het schip gezien door de Japanse torpedobootjager Arashio.
Vuurgevecht
In het daaropvolgende vuurgevecht wordt de Van Amstel tot zinken gebracht. Tenminste 21 bemanningsleden komen daarbij om het leven. Een deel van de overlevenden wordt zo’n 43 uur later uit zee gehaald door een andere Japanse torpedobootjager. Een ander deel van de drenkelingen spoelt aan op Bali en wordt daar gevangenengenomen.
Uiteindelijk weet alleen de Abraham Crijnssen Australië te bereiken.
